Gerechtshof Den Haag, hoger beroep kort geding civiel recht overig

Deze zaak gaat over de vraag of [appellant] voorwaardelijk in vrijheid moet worden gesteld in afwachting van een beslissing van de rechter op de vordering van de officier van justitie om die voorwaardelijke invrijheidsstelling achterwege te laten.

Het hof wijst in dit arrest de vordering van [appellant] om de Staat te bevelen hem voorwaardelijk in vrijheid te stellen af. Naar het voorlopig oordeel van het hof is de voortdurende detentie van [appellant] hangende de beslissing op de vordering van de officier van justitie niet onrechtmatig, omdat zij berust op de wet (artikel 6:6:8 lid 5 (oud) van het Wetboek van Strafvordering (Sv)) en deze wettelijke bepaling niet in strijd is met artikel 5 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens (EVRM).

Tussen partijen staat onder meer het volgende vast.

Bij beschikking van 17 december 2010 heeft het gerechtshof Amsterdam [appellant] in een ontnemingszaak veroordeeld tot betaling aan de Staat van € 10.562.534,- ter ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel. Op 2 oktober 2012 heeft de Hoge Raad het cassatieberoep van [appellant] tegen deze beschikking verworpen. Omdat volledige betaling uitbleef is op 1 juli 2014 door de advocaat-generaal een vordering tenuitvoerleggen lijfsdwang voor de duur van 1.080 dagen ingediend. Bij beschikking van 2 februari 2015 van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden is deze vordering toegewezen en is de lijfsdwang vastgesteld op 1.080 dagen.

[appellant] verblijft sinds 3 juli 2014 onafgebroken in detentie.

In 2014 is [appellant] in de zaak met parketnummer 21-000925-14 door het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden veroordeeld tot een gevangenisstraf van twaalf maanden, waarvan vier maanden voorwaardelijk, voor het medeplegen van een opiumwetdelict. [appellant] heeft deze gevangenisstraf uitgezeten in de periode van 10 juni 2016 tot 1 december 2016 en vervolgens van 20 april 2020 tot 25 juni 2020.

Bij vonnis van de rechtbank Gelderland van 1 december 2016 is [appellant] in de zaak met parketnummer 05-880562-14 veroordeeld tot een gevangenisstraf van acht jaar (met aftrek van voorarrest) voor het oprichten en leiden van een criminele organisatie die tot doel had synthetische drugs te bereiden. De einddatum van de gevangenisstraf is bepaald op 24 februari 2023. De datum waarop [appellant] voor het eerst in aanmerking kwam voor voorwaardelijke invrijheidstelling (hierna te noemen: v.i.) was 20 april 2020.

In september 2018 is een vermoedelijk drugslaboratorium aangetroffen in een woning in Castricum. [appellant] is als verdachte van betrokkenheid bij dit drugslaboratorium in beeld gekomen en is op 3 maart 2020 daarvoor gearresteerd. Daarnaast is een verdenking jegens [appellant] ontstaan dat hij zich vanuit de gevangenis heeft beziggehouden met de productie van synthetische drugs. Ten aanzien van beide verdenkingen zijn strafrechtelijke onderzoeken gestart. Naar aanleiding daarvan heeft de officier van justitie [appellant] gedagvaard voor de meervoudige kamer van de rechtbank Den Bosch op verdenking van het medeplegen van strafbare voorbereidingshandelingen voor de productie van 2C-B, een substantie op lijst I van de Opiumwet (hierna te noemen: de nieuwe strafzaak). Ten tijde van de zitting in hoger beroep was de verwachting dat de rechtbank Den Bosch deze zaak zou behandelen op 22, 24 en 25 februari 2022.

Op 17 maart 2020 heeft de Staat met betrekking tot de gevangenisstraf van acht jaar een vordering achterwege laten v.i. bij de rechtbank Gelderland (hierna te noemen: de v.i.-vordering) ingediend. De gronden voor deze vordering waren gelegen in de nieuwe verdenkingen tegen [appellant] en de omstandigheid dat aan [appellant] tijdens de tenuitvoerlegging van de gevangenisstraf elf disciplinaire straffen zijn opgelegd.

Op 14 april 2020 is de v.i.-vordering ter zitting van de rechtbank Gelderland behandeld. De behandeling van de zaak is toen aangehouden tot 24 april 2020, omdat [appellant] nog onvoldoende in de gelegenheid was geweest relevante stukken met zijn advocaat te bespreken. Vervolgens is de behandeling van de zaak op verzoek van [appellant] nogmaals aangehouden.

Op 29 mei 2020 heeft de voorzitter van de meervoudige kamer van de rechtbank Gelderland die de v.i.-vordering behandelt het volgende geschreven aan de officier van justitie en [appellant]:

Bij e-mail van 17 juni 2020 heeft een advocaat-generaal van de Centrale Voorziening voorwaardelijke invrijheidsstelling de voorzitter van de meervoudige kamer van de rechtbank Gelderland die de v.i.-vordering behandelt, bericht dat het openbaar ministerie geen juridische mogelijkheid zag voor een behandeling van de v.i.-vordering door een andere rechtbank, en verzocht de behandeling van de vordering voort te zetten bij de rechtbank Gelderland.

Bij e-mail van 16 juli 2020 heeft de voorzitter van de meervoudige kamer van de rechtbank Gelderland die de v.i.-vordering behandelt aan [appellant] en de officier van justitie laten weten dat de rechtbank met het openbaar ministerie van oordeel is dat een wettelijke grondslag voor verwijzing van de zaak naar een andere rechtbank ontbreekt. Verder heeft de voorzitter geschreven dat de rechtbank streeft naar een situatie die zo dicht mogelijk komt bij een verwijzing naar de rechtbank Den Bosch en dat de rechtbank daarom het voornemen heeft de v.i.-vordering voor onbepaalde tijd aan te houden, tot na het eindvonnis in de nieuwe strafzaak.

Eveneens bij e-mail van 16 juli 2020 heeft de advocaat van [appellant] aan de voorzitter van de meervoudige kamer van de rechtbank Gelderland die de v.i.-vordering behandelt laten weten dat hij verheugd is over het streven om een verwijzing naar de rechtbank Den Bosch zoveel mogelijk te benaderen, maar dat hij wil dat de zaak wordt aangehouden totdat de uitspraak in de nieuwe strafzaak onherroepelijk zal zijn.

Op 10 december 2020 heeft [appellant] een verzoek tot opheffing van de lijfsdwang ingediend bij het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden. [appellant] heeft zich in het verzoekschrift op het standpunt gesteld dat hij sinds 25 juni 2020 lijfsdwang ondergaat en dat hij betalingsonmachtig is. Het openbaar ministerie heeft zich in deze procedure op het standpunt gesteld dat [appellant] niet-ontvankelijk is in zijn verzoek, omdat hij geen lijfsdwang ondergaat.

Op 10 december 2020 is de v.i.-vordering op een pro forma zitting behandeld. Tijdens deze zitting heeft de officier van justitie bepleit dat de v.i.-vordering niet moet worden aangehouden, maar inhoudelijk moet worden behandeld en dat daarvoor zo snel mogelijk een nieuwe datum moet worden bepaald. Daarbij heeft de officier van justitie uitdrukkelijk gesteld dat [appellant] niet voorwaardelijk in vrijheid zal worden gesteld zolang niet op de v.i.-vordering is beslist. [appellant] heeft betoogd dat wel direct consequenties moeten worden verbonden aan de omstandigheid dat het openbaar ministerie de vordering achterwege laten v.i. volgens hem niet – zoals vereist – onverwijld heeft ingesteld, maar dat inhoudelijk pas op de vordering kan worden beslist nadat er een vonnis is in de nieuwe strafzaak. De rechtbank Gelderland heeft vervolgens de v.i.-vordering voor onbepaalde tijd aangehouden, totdat er een eindvonnis is in de nieuwe strafzaak.

Bij tussenbeschikking van 22 maart 2021 heeft het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden met betrekking tot het verzoek opheffing lijfsdwang geoordeeld dat [appellant] vanaf 25 juni 2020 lijfsdwang ondergaat en dat hij ontvankelijk is in zijn verzoek tot opheffing lijfsdwang. In deze beschikking heeft het gerechtshof onder meer het volgende overwogen:

Vervolgens is het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden bij eindbeschikking van 19 juli 2021 teruggekomen op het oordeel dat [appellant] lijfsdwang ondergaat en is hij (alsnog) niet-ontvankelijk verklaard in zijn verzoek tot opheffing van de lijfsdwang. Aan een inhoudelijke beoordeling is het gerechtshof daarom niet toegekomen. Het gerechtshof heeft in deze beschikking wel nog als volgt overwogen:

[appellant] is in hoger beroep gekomen omdat hij het niet eens is met het vonnis. Hij voert verschillende grieven tegen het vonnis aan. Hij vordert hetzelfde als bij de voorzieningenrechter en daarenboven veroordeling van de Staat in de proceskosten in beide instanties, inclusief nakosten en te vermeerderen met wettelijke rente.

De grieven van [appellant] kunnen als volgt worden samengevat. Grief 1 klaagt over het oordeel van de voorzieningenrechter dat geen sprake is van strijd met artikel 5 EVRM omdat aan de huidige detentie van [appellant] de veroordeling van [appellant] tot een gevangenisstraf van acht jaar ten grondslag ligt, en de tenuitvoerlegging van deze gevangenisstraf loopt tot 24 februari 2023. Volgens [appellant] is de tenuitvoerlegging van deze gevangenisstraf geëindigd op 20 april 2020 (de datum van de eerstmogelijke v.i.) en is op die datum de tenuitvoerlegging van het restant van de gevangenisstraf van acht maanden onvoorwaardelijk aangevangen, die geëindigd is op 25 juni 2020. [appellant] beroept zich daarbij op de tussenbeslissing van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden van 22 maart 2021, waarin dit volgens hem is vastgesteld. Met grief 2 komt [appellant] op tegen de overweging van de voorzieningenrechter dat tussen partijen niet in geschil is dat op de situatie van [appellant] artikel 6:6:8 lid 5 (oud) Sv van toepassing is en dat [appellant] thans is gedetineerd op grond van deze bepaling, en dat het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden dienovereenkomstig heeft geoordeeld in zijn eindbeslissing van 19 juli 2021. Volgens [appellant] is dit wel in geschil en heeft de voorzieningenrechter het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden verkeerd begrepen. Weliswaar heeft het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden zijn eerdere overweging dat de lijfsdwang op 25 juni 2020 zou zijn aangevangen, bij zijn eindbeslissing van 19 juli 2021 herroepen, maar dat doet niet af aan het oordeel van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden in zijn tussenbeslissing dat [appellant] niet van zijn vrijheid kon worden beroofd op grond van artikel 6:6:8 lid 5 (oud) Sv in afwachting van een beslissing op de vordering achterwege laten v.i. Daarbij wijst [appellant] erop dat van een doorlopende tenuitvoerlegging van de gevangenisstraf van acht jaar geen sprake is geweest, aangezien na de eerstmogelijke v.i. datum eerst het restant van de gevangenisstraf van acht maanden onvoorwaardelijk ten uitvoer is gelegd. Grief 3 is gericht tegen het oordeel van de voorzieningenrechter dat thans geen sprake is van voorlopige hechtenis van [appellant] vooruitlopend op een eventuele veroordeling als bedoeld in artikel 5 lid 1 onder c. en lid 3 EVRM, maar van detentie na een veroordeling als bedoeld in artikel 5 lid 1 onder a. EVRM. Volgens [appellant] gaat het in deze zaak in feite om een voorlopige hechtenis in afwachting van een strafrechtelijke beslissing, te weten een beslissing op de vordering achterwege laten v.i. Aan de huidige detentie ligt volgens [appellant] uitsluitend het bepaalde in artikel 6:6:8 lid 5 (oud) Sv ten grondslag. Op de situatie van [appellant] is dus artikel 5 lid 1 onder c. en lid 3 EVRM van toepassing. De vrijheidsberoving van [appellant] is daarmee in strijd, aldus [appellant]. Grief 4 betoogt dat de voorzieningenrechter het ten onrechte doet voorkomen alsof [appellant] welbewust heeft geaccepteerd dat een lang uitstel van behandeling van de vordering tot achterwege laten v.i. zou betekenen dat hij lang op grond van artikel 6:6:8 lid 5 (oud) Sv zou vastzitten. [appellant] voert deze grief aan ten overvloede, omdat naar zijn overtuiging de desbetreffende overweging van de voorzieningenrechter voor de beoordeling van de rechtmatigheid van zijn detentie niet relevant is. Uit de door [appellant] beschreven gang van zaken volgt volgens hem dat de rechtbank Gelderland zich zelfstandig (los van de opstelling van [appellant]) heeft voorgenomen om de v.i. zaak voor onbepaalde tijd aan te houden toen overdracht van de zaak naar de rechtbank Den Bosch niet mogelijk bleek. Volgens grief 5 heeft de voorzieningenrechter ten onrechte laten meewegen dat de strafrechter alsnog over de huidige situatie kan oordelen, als [appellant] de rechtbank Gelderland verzoekt de vordering achterwege laten v.i. snel te behandelen, en ook daarom voor ingrijpen door de burgerlijke rechter geen plaats is. Ook deze grief is ten overvloede aangevoerd, omdat in de visie van [appellant] voor de beoordeling van de (on)rechtmatigheid van de huidige detentie niet van belang is of hij ervoor kan zorgen dat de vordering achterwege laten v.i. snel zal worden behandeld. Hoe dan ook valt volgens [appellant] niet te verwachten dat de rechtbank Gelderland haar beslissing tot aanhouding voor onbepaalde tijd van de vordering achterwege laten v.i. zal terugdraaien.

De Staat voert verweer en concludeert tot bekrachtiging van het vonnis, met veroordeling (uitvoerbaar bij voorraad) van [appellant] in de proceskosten, te vermeerderen met wettelijke rente.