Gerechtshof 's-Hertogenbosch, hoger beroep arbeidsrecht

In dit hoger beroep dienen de volgende feiten tot uitgangspunt.

a. De bonden zijn vakverenigingen die de individuele en collectieve belangen van aangesloten werknemers behartigen. De bonden zijn partij bij de in de bedrijfstak van de Metalektro met de werkgeversorganisatie Federatie Metaal- en Elektrotechnische Industrie (hierna: FME) gesloten collectieve arbeidsovereenkomsten (hierna: cao’s). ASML is als lid van de FME op grond van de Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst (hierna: Wet CAO) aan (de inhoud van) die cao’s gebonden. Tot die gesloten cao’s behoren de cao Metalektro Basis (hierna: Basis-cao) en de cao Metalektro Hoger Personeel (hierna: HP-cao).

b. Nadat leden van de bonden hadden gestaakt, zijn de bonden met FME op 1 februari 2019 een Principeakkoord overeengekomen en hebben de bonden met FME voor de periode van 1 juni 2018 tot en met 30 november 2020 de Basis-cao 2018/2020 en de HP-cao 2018/2020 (tezamen hierna: cao’s 2018/2020) gesloten:

- Artikel 3.7.8 Basis-cao 2018/2020 is opgenomen in het hoofdstuk “Inkomen” onder

- Artikel 6.7.1 Basis-cao 2018/2020 is opgenomen in het hoofdstuk “Aanvullende

c. Eind oktober 2019 heeft ASML op haar intranet geschreven -samengevat en voor zover hier van belang- dat werknemers die op 1 januari 2019 lid waren van (o.a.) FNV of CNV zich kunnen aanmelden en kunnen kiezen voor een vergoeding van vakbondscontributie over 2019.

d. De bonden hebben met FME op 14 juli 2021 een Principeakkoord (hierna: Principeakkoord 2021) gesloten en de bonden hebben met FME voor de periode van 1 juli 2021 tot en met 31 december 2023 de Basis-cao 2020/2022 en HP-cao 2020/2022 (tezamen hierna: cao’s 2020/2022) gesloten. De cao’s 2020/2022 zijn in november 2021 bij de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (hierna: Minister SZW) aangemeld.

- Het Principeakkoord 2021 vermeldt:

- Artikel 3.2.3 HP-cao 2020/2022 verwijst naar artikel 3.4.2 Basis-cao 2020/2022, dat

Bij het tussenvonnis van 16 december 2021 heeft de kantonrechter een mondelinge behandeling bepaald, die op 14 september 2022 heeft plaatsgevonden.

- bij de uitleg van cao-bepalingen de zogenoemde cao-norm gehanteerd moet worden (rov. 4.3);

Wettelijke verhoging/wettelijke rente over eenmalige uitkering

Op grond daarvan heeft de kantonrechter:

ASML weerspreekt de grieven en concludeert -naar de kern genomen- dat het hof uitvoerbaar bij voorraad het beroepen vonnis zal bekrachtigen en de bonden zal veroordelen in de proces- en nakosten, te vermeerderen met wettelijke rente.

Bij gebreke van een daartegen kenbaar ingesteld (incidenteel) hoger beroep komt ASML niet op tegen de op vordering I door de kantonrechter toegewezen verklaring voor recht dat bepaling B de werkgever niet dwingt tot toepassing van het cafetariamodel. De toewijzing van vordering I ligt dus buiten het aan het hof voorliggende geschil.

In de memorie van grieven werpen de bonden terloops op dat de werkkostenregeling het cafetariamodel mogelijk maakt, maar dat ASML dit in strijd met de wet eenzijdig doet. In die memorie maken de bonden evenwel niet voldoende kenbaar dat zij (tevens) willen opkomen tegen het kantonrechtersoordeel dat ASML bepaling B conform het cafetariamodel wel heeft kunnen en mogen toepassen. In die memorie verwijzen de bonden zelfs nadrukkelijk naar hun in eerste aanleg aangevoerde standpunten, die zij als ingelast zeggen te willen beschouwen. In eerste aanleg hebben de bonden ter toelichting op bepaling B uitdrukkelijk verwezen naar de voorafgaande cao’s 2011/2013, 2013/2015 en 2015/2018 en benadrukt dat daarin steeds voor vergelijkbare bepalingen het cafetariamodel was afgesproken en is toegepast. Door eerst op de mondelinge behandeling uitdrukkelijk te betogen dat ASML in het kader van bepaling B het cafetariamodel niet mag toepassen, werpen de bonden dan ook een nieuwe grief op, namelijk tegen het kantonrechtersoordeel dat ASML bepaling B conform het cafetariamodel wel heeft kunnen en mogen toepassen. Nu ASML daartegen op de mondelinge behandeling uitdrukkelijk bezwaar heeft gemaakt en gesteld noch gebleken is dat de bonden met die nieuwe grief aanpassing beogen aan nieuwe ontwikkelingen of dat de aard van het geschil meebrengt dat de bonden die nieuwe grief ter mondelinge behandeling alsnog voor het eerst kunnen en mogen opwerpen, oordeelt het hof die nieuwe grief ontijdig gedaan en moet die nieuwe grief wegens strijd met de tweeconclusieregel buiten beschouwing blijven.

Dit hoger beroep spitst zich toe op de door de kantonrechter afgewezen vorderingen II, III, IV en V van de bonden en de in hoger beroep geformuleerde vordering VI. In hoger beroep vullen de bonden de grondslag van vordering V aan en vermeerderen de bonden hun vordering VI met de wettelijke rente. ASML maakt tegen deze wijzigingen geen bezwaar. Het hof oordeelt deze wijzigingen tijdig en niet in strijd met de eisen van een goede procesorde. Of de vorderingen II tot en met VI daarmee ook toewijsbaar zijn, is een andere kwestie en zal het hof hierna onderzoeken.

De grieven 1 tot en met 6 zien op de afgewezen vorderingen II, III en IV en lenen zich voor gezamenlijke behandeling. De bonden leggen aan al deze vorderingen ten grondslag -kort samengevat- dat ASML tekort is geschoten in de nakoming van de uit de cao’s 2018/2020 voortvloeiende verplichtingen. Volgens de bonden heeft ASML de werknemers die op 1 januari 2019 lid van (één van) de bonden waren laten kiezen uit slechts één van de twee regelingen, terwijl die werknemers op grond van zowel bepaling A als bepaling B over 2019 recht hadden op een vergoeding van vakbondscontributie, dus op tweemaal een vergoeding.

ASML voert het verweer -verkort samengevat- dat beide regelingen voor georganiseerde leden een voorziening geven voor dezelfde kostenpost: de vakbondscontributie. Volgens ASML geeft de specifieke bepaling A aan werknemers die op 1 januari 2019 lid waren van (een van) de bonden eenmalig recht op een vergoeding die de vakbondscontributie volledig compenseert, terwijl de generieke bepaling B, bij toepassing van het cafetariamodel door ASML, de overige leden van (een van) de bonden aanspraak geeft op slechts gedeeltelijke compensatie van de vakbondscontributie. De eerstgenoemde groep heeft recht op een volledige, maar niet op een dubbele vergoeding van de vakbondscontributie, aldus ASML.

Voor het partijdebat of de werknemers die op 1 januari 2019 lid waren van een vakbond voor 2019 recht hebben op één- dan wel tweemaal de vergoeding van hun vakbondscontributie, spitst dit geding zich toe op de uitleg van de bepalingen A en B. Voor de uitleg van dergelijke cao-bepalingen geldt volgens vaste rechtspraak de zogenoemde cao-norm om:

De bonden betogen -samengevat- dat de kantonrechter wel de in dit geval toepasselijke algemene uitlegmaatstaf correct uiteen heeft gezet, maar daarbij onvolledig is geweest door niet te overwegen dat voor de uitleg van de bepalingen A en B ook relevant is wat in eerdere of latere versies van de cao’s was opgenomen. Dit bezwaar van de bonden stuit echter al af op de omstandigheid dat de kantonrechter nadrukkelijk (en terecht) heeft aangegeven geen limitatieve opsomming te geven van voor de uitleg relevante omstandigheden. Het hof oordeelt de hiervoor geciteerde kantonrechtersoverweging als zodanig juist, maar of de door de kantonrechter vervolgens in dit geding gegeven uitleg ook correct is, zal het hof hierna beoordelen.

De bonden bestrijden de door de kantonrechter gegeven uitleg dat -kort gezegd- de bepalingen A en B zo moeten worden uitgelegd, dat de werknemers die op 1 januari 2019 lid waren van een vakbond over 2019 recht hebben op (slechts) eenmaal de vergoeding van vakbondscontributie. Het hof oordeelt met betrekking tot de uitleg van de bepalingen A en B het navolgende.

Tussen partijen is niet in geschil dat de bepalingen A en B allebei zien op een aan werknemers toekomende vergoeding. Waar zowel bepaling A als bepaling B nadrukkelijk spreken over (niet een toeslag, maar) een vergoeding die direct wordt gekoppeld aan de vakbondscontributie van een werknemer, wijst de tekst van die bepalingen er naar objectieve maatstaven op dat zij allebei strekken tot vergoeding van betaalde vakbondscontributie. Dat bepaling A is opgenomen in het hoofdstuk “Inkomen” onder de paragraaf “Toeslagen en vergoedingen” en de daarin vermelde vergoedingen strekken tot vergoeding van daadwerkelijk gemaakte kosten, bevestigt die strekking nog eens. De plaatsing van bepaling B in het hoofdstuk “Aanvullende bepalingen” onder de paragraaf “Vakbondscontributie” wijst niet objectief kenbaar op iets anders.

Niet in geschil is dat naast bepaling B in de cao’s 2018/2020 eenmalig tevens bepaling A is opgenomen. Uit de cao’s 2018/2020 en de bijbehorende toelichting blijkt evenwel niet wat de achterliggende reden is geweest voor het opnemen van deze nieuwe bepaling A voor werknemers die op 1 januari 2019 vakbondslid waren. Anders dan bepaling B spreekt bepaling A duidelijk over een netto-vergoeding van vakbondscontributie voor de daarin genoemde werknemers. De cao’s 2018/2020 en de bijbehorende schriftelijke toelichting bevatten evenwel geen enkele aanwijzing dat (een van) de beide bepalingen A en B (mede) strekt tot iets anders dan een vergoeding voor daadwerkelijk betaalde vakbondscontributie. In het bijzonder ontbreken aanwijzingen die objectief kenbaar wijzen op een met (één van) die bepalingen beoogd bonus- of (extra)beloningskarakter. De door de bonden voorgestane uitleg (die er op neerkomt) dat de over 2019 betaalde vakbondscontributie meer dan eenmaal zou moeten worden vergoed, is niet te verenigen met de objectief kenbare strekking van de bepalingen A en B dat alleen daadwerkelijk betaalde vakbondscontributie moet worden vergoed.

Voor zover de bonden beweren dat FME-lid Stertil B.V. (als een andere door de cao’s 2018/2020 gebonden werkgever) blijkens twee overgelegde salarisspecificaties zowel in oktober 2021 als in december 2021 aan een werknemer (dus tweemaal) € 203,16 ter zake vergoeding vakbondscontributie heeft uitbetaald, zegt dat weinig of niets over de betekenis die naar objectieve maatstaven volgt uit de bewoordingen waarin de cao’s 2018/2020 zijn gesteld. De wijze waarop een gebonden werkgever de bepalingen A en B heeft toegepast, is daarvoor immers niet doorslaggevend. Daarbij komt bovendien nog dat ASML die bewering betwist met de (met stukken onderbouwde) stellingname dat Stertil B.V. die tweede betaling als een soort bonus aan al haar werknemers heeft gedaan en gesteld noch gebleken is dat een of meer van de vele andere honderden gebonden werkgevers ter uitvoering van de bepalingen A en B ook een dergelijke tweede betaling hebben gedaan.

Voor zover partijen de uitlating inroepen die de bonden en FME als cao-sluitende partijen hebben gecommuniceerd naar hun eigen achterbannen -waaronder individuele werknemers en werkgevers- over bedoelingen die niet kenbaar zijn uit de cao’s 2018/2020, de bepalingen A en B zelf en de bijbehorende schriftelijke toelichting, moeten die bij de onderhavige uitleg naar objectieve maatstaven buiten beschouwing blijven.

Reeds het voorgaande leidt tot de conclusie dat de vorderingen II, III en IV van de bonden niet toewijsbaar zijn en dat de grieven 1 tot en met 6 tot niets leiden, zodat deze verder onbesproken kunnen blijven.

De grieven 7 tot en met 9 zien op de afgewezen vordering V en lenen zich voor gezamenlijke behandeling. De bonden leggen aan deze vordering ten grondslag -samengevat- dat ASML tekort is geschoten in de nakoming van verplichtingen uit het Principeakkoord 2021, die primair geldt als cao in de zin van artikel 1 lid 1 Wet cao en subsidiair als een door haar bevoegd namens haar leden gesloten overeenkomst. Meer subsidiair verwijten de bonden ASML een tekortkoming in de nakoming van de uit bepaling C voortvloeiende verplichting om aan de sinds 1 december 2020 in dienst gebleven werknemers op 1 oktober 2020 een eenmalige uitkering uit te betalen. De bonden betogen dat ASML die eenmalige uitkering pas op 25 oktober 2021 heeft betaald, welke te late betaling leidt tot een wettelijke verhoging van 33% en de verschuldigdheid van wettelijke rente.

ASML voert het primaire verweer -samengevat- dat de bonden in deze vordering niet-ontvankelijk zijn omdat een Principeakkoord geen cao is, ASML daarbij geen partij is en ASML dan ook niet bindt. Subsidiair betoogt ASML dat zij de bedoelde eenmalige uitkering onverplicht reeds bij de gebruikelijke salarisrun over oktober 2021 met betaling op 25 oktober 2021 heeft meegenomen, terwijl de (cao’s 2020/2022 met de) daartoe verplichtende bepaling C pas nadien (medio november 2021) in werking zijn getreden. Meer subsidiair betoogt ASML -onder verwijzing naar bepaling C in relatie tot artikel 7:623 lid 1 BW- aan de uit de cao’s 2020/2022 voortvloeiende betalingsverplichting te hebben voldaan door de eenmalige uitkering in de gebruikelijke salarisronde over oktober 2021 mee te nemen. Uiterst subsidiair meent ASML dat de bonden niet zelfstandig de wettelijke verhoging kunnen vorderen, omdat de bonden slechts bevoegd zijn om nakoming van (niet een wettelijke boete, maar alleen) een cao-bepaling te vorderen. Uiterst uiterst subsidiair verzoekt ASML om matiging van de wettelijke verhoging tot nihil.

Het hof overweegt dat het daartoe door de bonden primair ingeroepen Principeakkoord 2021 niet kwalificeert als een cao in de zin van de Wet CAO en dus de daarbij behorende verbindende kracht voor individuele werkgevers en werknemers ontbeert. Een Principeakkoord is een voorlopig onderhandelingsresultaat of beginselakkoord tussen collectieve werkgevers- en werknemersorganisaties, dat naar de mening van de onderhandelaars past binnen hun vooraf vastgestelde mandaat en dat daarom met een positief advies ter goedkeuring pleegt te worden voorgelegd aan de eigen achterbannen, waarna doorgaans (maar niet altijd) de cao-onderhandelingen pas kunnen worden afgerond. Eerst daarna kan dus een cao tot stand komen. Zelfs als een cao uiteindelijk overeenkomstig een Principeakkoord tot stand komt, maakt dat dit niet anders. De daartoe door de bonden primair ingeroepen grond kan vordering V dus niet dragen.

De door de bonden subsidiair ingeroepen omstandigheid dat zij het Principeakkoord 2021 bevoegd namens haar leden heeft gesloten zodat haar leden daar rechten aan kunnen ontlenen, kan vordering V ook niet dragen. Zelfs als dat juist is en ASML daardoor al gebonden zou kunnen zijn, bevat het Principeakkoord 2021 -zoals uit het voorgaande volgt- immers ‘slechts’ beginselafspraken maar (nog) geen bindende afspraken. Ook voor zover de bonden betogen dat het Principeakkoord 2021 reeds definitief is geworden op het moment dat hun leden daarmee hebben ingestemd, oordeelt het hof dat betoog dus onjuist.

Reeds het voorgaande leidt tot de conclusie dat vordering V van de bonden niet toewijsbaar is en dat de grieven 7 tot en met 9 tot niets leiden, zodat deze verder onbesproken kunnen blijven.

Wat de bonden te bewijzen aanbieden wordt gepasseerd, nu dat geen concrete feiten bevat die het hof anders zouden kunnen doen beslissen.