Rechtbank Noord-Nederland, eerste aanleg - meervoudig belastingrecht

De inspecteur stelt zich op het standpunt dat eiser voor een deel van zijn slops contante betalingen van [X] heeft ontvangen die hij niet heeft verantwoord in zijn bedrijfsresultaat en niet heeft opgenomen in zijn aangiften IB/PVV voor de jaren 2011, 2012 en 2013. De inspecteur is van mening dat de gegevens uit de administratie van [X] , de gegevens verkregen bij het fiscale onderzoek en de stukken uit en getuigenverklaringen die zijn afgelegd in het kader van het strafrechtelijk onderzoek, het bewijsvermoeden opleveren dat eiser contante betalingen van [X] heeft ontvangen en dat het aan eiser is om dit vermoeden te ontzenuwen.

Eiser stelt dat hij de gestelde contante betalingen van [X] nooit heeft ontvangen. Volgens eiser heeft [X] kennelijk (in zijn interne administratie) valse facturen opgemaakt die nooit aan eiser zijn verzonden of gegeven. De stukken uit het strafrechtelijk onderzoek, de stukken uit de administratie van [X] en de gegevens uit het fiscale onderzoek vormen onvoldoende bewijs voor de correcties. Van een bewijsvermoeden is volgens eiser geen sprake, zodat er ook geen (tegen)bewijslast op eiser rust.

De rechtbank overweegt als volgt. De inspecteur heeft de bewijslast om aannemelijk te maken dat eiser in de jaren 2011, 2012 en 2013 meer inkomsten heeft genoten in de vorm van contante betalingen dan hij in zijn aangiften IB/PVV voor deze jaren heeft aangegeven. De rechtbank merkt in dat kader het volgende op. De inspecteur heeft veelvuldig verwezen naar bevindingen uit het strafrechtelijk onderzoek, onder andere zoals vastgelegd in het zogeheten Basis Proces-Verbaal [Z] (Basis P-V, Bijlage 3 bij het verweerschrift), maar ook in andere stukken uit dat strafrechtelijk onderzoek. Eiser heeft het gebruik daarvan (onder meer met een beroep op de schending van artikel 8:42 van de Awb) betwist. Eiser is niet als verdachte aangemerkt en er is ook geen strafzaak tegen eiser gevoerd. In het strafrechtelijk onderzoek komt eiser of het schip (vrijwel) nergens naar voren. Bovendien heeft eiser de bruikbaarheid van dit onderzoek gemotiveerd betwist, onder meer ten aanzien van de betrouwbaarheid van getuigenverklaringen. De rechtbank laat in het midden of het strafrechtelijk onderzoek om deze redenen onbruikbaar is voor het bewijs. Wel stelt de rechtbank vast dat de inspecteur de ter beschikking gestelde delen uit dit onderzoeksdossier als een gegeven heeft gebruikt, met als gevolg dat eiser de bevindingen maar moeilijk gericht kan bestrijden, al was het maar omdat soms de aan die delen ten grondslag liggende stukken niet beschikbaar zijn. Om die reden zal de rechtbank zich bij haar oordeel niet baseren op de stukken uit het strafrechtelijk onderzoek, maar daaraan in het geheel voorbij gaan. De rechtbank zal zich dus wat de dossierstukken betreft louter baseren op de stukken van eiser zelf en de stukken afkomstig uit de administratie van [X] , zoals de inspecteur die in het kader van het fiscale onderzoek heeft aangetroffen. Verder zal de rechtbank alleen kijken naar de Excel-spreadsheet (zie 2.12), voor zover die betrekking heeft op het schip, nu die spreadsheet de cijfermatige onderbouwing vormt van de navorderingsaanslagen.

Voor de jaren 2012 en 2013 ziet de rechtbank in die dossierstukken een patroon. Voor veel ontdoeningen zit in de administratie van eiser niet alleen een Begeleidingsbrief B2, waarvoor eiser blijkens die begeleidingsbrief ten tijde van de ontdoening getekend heeft, maar ook een Begeleidingsbrief B1 met daarop afgedrukt het weegbrugstempel van [Y] . Kennelijk heeft eiser dat exemplaar (B1) ter zake van de betreffende ontdoening dus retour ontvangen. De rechtbank zal voor ieder jaar twee voorbeelden beschrijven waaruit het bedoelde patroon volgt.

De rechtbank ziet dat verreweg de meeste transacties in de jaren 2012 en 2013 hetzelfde patroon volgen. Telkens weer kunnen de beide inkoopfacturen uit de administratie van [X] worden aangesloten met de gegevens op de begeleidingsbrieven (en het daarop afgedrukte weegbrugstempel). Bovendien past de volgens de begeleidingsbrieven afgegeven hoeveelheid slops goed bij de inhoud van de sloptanks van het schip. Deze gang van zaken ‘schreeuwt’ volgens de rechtbank om een verklaring. Eiser heeft enkel verklaard dat hij geen contante betalingen ontving en dat [X] kennelijk valse facturen opmaakte van contante betalingen. Dat is echter geen verklaring voor de gang van zaken zoals die ook uit de administratie van eiser naar voren komt. De rechtbank vindt het scenario dat eiser schetst, niet het meest waarschijnlijke scenario. Het roept namelijk vragen op daar waar op Begeleidingsbrief B2 geen vocht/vuilpercentage staat vermeld of een ander, hoger vocht/vuilpercentage dan op Begeleidingsbrief B1, die eiser retour heeft ontvangen. Daarop stond wel steeds een (veel lager) vocht/vuilpercentage vermeld, zodat eiser kon vaststellen hoeveel kilogram olie in zijn slops zat die hij aan [X] had afgegeven. Daaruit zou logischerwijs volgen dat eiser meer betaald had moeten krijgen dan wat hij volgens de bankfactuur betaald kreeg. Het zou logisch zijn geweest als blijkens die bankfactuur in ieder geval de hoeveelheid waarover eiser kreeg betaald, overeenkwam met de hoeveelheid volgens de Begeleidingsbrief B1. Daar komt bij dat het volgens de Begeleidingsbrief B1 steevast om een laag vocht/vuilpercentage ging (zie 2.9). Naar het oordeel van de rechtbank had het voor de hand gelegen om bij [X] te reclameren als de afgerekende hoeveelheid volgens de bankfactuur structureel fors (en telkens in voor [X] gunstige zin) bleek af te wijken van de werkelijke hoeveelheid olie c.q. het werkelijke vocht/vuilpercentage. Het wil er bij de rechtbank ook niet in dat de schattingen op de Begeleidingsbrief B2 (indien aanwezig) steeds behoorlijk afwijken van de percentages die volgen uit de afgerekende kilogrammen volgens de bankfacturen. De rechtbank vindt het bovendien niet geloofwaardig dat eiser alleen genoegen nam met wat hij per bank betaald kreeg. Op zijn minst roept dit een en ander zoveel vragen op, dat van eiser een inhoudelijke verklaring mocht worden gevraagd over de redenen om genoegen te nemen met de erg laag ogende vergoeding per bank. Die verklaring heeft eiser niet gegeven. De rechtbank vindt dat aan dit alles redelijkerwijs het vermoeden kan worden ontleend dat eiser wel degelijk betaald kreeg voor het totale aantal kilo’s aan olie zoals die bij [Y] werden vastgesteld en dat hij daarom ook de gestelde contante betalingen heeft genoten. De conclusie van de rechtbank is daarom dat de inspecteur de correcties voor de jaren 2012 en 2013 aannemelijk heeft gemaakt.

Met betrekking tot het jaar 2011 heeft de rechtbank ten dele hetzelfde patroon geconstateerd. Meer concreet ziet de rechtbank zes ‘setjes’ van facturen met opeenvolgende nummers die volgens de administratie van [X] deels per bank en deels contant zijn betaald, terwijl de gegevens van deze facturen samengenomen overeenstemmen met de gegevens op de begeleidingsbrief. Het gaat dan om de factuurnummers 2297 en 2298, 2315 en 2316, 2344 en 2345, 2708 en 2709, 2740 en 2741, en 2776 en 2777. De rechtbank ziet hier steeds hetzelfde patroon als hiervoor is beschreven en uitgewerkt ten aanzien van de jaren 2012 en 2013 en acht het daarom om dezelfde redenen aannemelijk dat eiser betaald kreeg voor het totale aantal kilo’s aan olie zoals die bij [Y] werden vastgesteld en dat eiser dus ook de contante betalingen heeft genoten.

Voor de periode van 25 maart 2011 tot en met 27 oktober 2011 is dat anders. Daarin is geen patroon te zien zoals in 2012 en 2013. Met name ontbreekt hier de koppeling met de administratie van eiser. Die bevat geen facturen en geen bankbetalingen afkomstig van [X] ter zake van ontdoeningen in die periode. Wel zitten er Begeleidingsbrieven B2 in de administratie van eiser. Dat bewijst wat de rechtbank betreft alleen dat er een ontdoening heeft plaatsgevonden. Dat er in het geheel geen betaling heeft plaatsgevonden volgens de administratie van eiser, past bij de op die Begeleidingsbrieven B2 vermelde hoge vocht/vuilpercentages (zie 2.9). Voor deze periode zijn er verder alleen facturen afkomstig uit de administratie van [X] ter zake van gestelde contante betalingen (en dus in het geheel niet ter zake van daarmee samenhangende bankbetalingen). Bovendien zitten in het dossier waarover de rechtbank beschikt enkel de Begeleidingsbrieven B1 vanuit de administratie van [X] (dus niet vanuit de administratie van eiser). Dat is, alles samengenomen, voor de rechtbank te weinig. De rechtbank benadrukt hierbij dat de bewijslast op de inspecteur rust en dat betekent dat het niet aan eiser is om te bewijzen dat hij deze contante betalingen niet heeft gekregen. Het betekent ook niet dat eiser aannemelijk moet maken dat zijn administratie wel klopt en die van [X] niet. De inspecteur baseert zich (ook) in dit geval op bewijsvermoedens en dan is alleen maar redelijke twijfel nodig om die bewijsvermoedens (als bewijsmiddel) te ontzenuwen. Die redelijke twijfel heeft de rechtbank in dit geval. Er zijn geen (facturen van) bankbetalingen en geen Begeleidingsbrieven B1 afkomstig uit de administratie van eiser. Op de Begeleidingsbrieven B2 afkomstig uit de administratie van eiser is het ingevulde vocht/vuilpercentage steeds boven de 60, wat volgens de eigen stelling van de inspecteur betekent dat geen waarde aan de slops kan worden toegekend. Eiser ontkent op zijn beurt contante betalingen te hebben ontvangen en zijn gemachtigde heeft ter zitting over deze periode verklaard dat eiser vaak helemaal niets betaald kreeg voor de afgifte van slops. Dan verwezenlijkt zich het bewijsrisico voor de inspecteur.

De inspecteur heeft in zijn verweerschrift gesteld dat de omkering van de bewijslast moet worden toegepast (vanwege het niet doen van de vereiste aangifte), maar de rechtbank heeft vastgesteld dat de gehele correctie die de inspecteur verdedigt, in de kern gebaseerd is op dezelfde onderbouwing. Kort gezegd is dat het scenario op grond waarvan wordt vermoed dat de contante betalingen aan eiser zoals die uit de administratie van [X] voortvloeien, ook echt hebben plaatsgevonden. Dat scenario (en daarmee de gehele correctie) moet daarom hoe dan ook (eerst) volgens de normale regels van de bewijslast aannemelijk worden gemaakt. Het gaat hier niet om een geval waarin de omvang van de correctie onduidelijk is (zodat een redelijke schatting behulpzaam kan zijn), integendeel: die heeft de inspecteur juist heel precies kunnen berekenen. Dat heeft de inspecteur op de zitting ook erkend. Voor de toepassing van de omkering van de bewijslast ziet de rechtbank daarom geen aanleiding.

De conclusie is dus dat de inspecteur de correctie voor het jaar 2011 slechts gedeeltelijk aannemelijk heeft gemaakt. De rechtbank zal de navorderingsaanslag voor het jaar 2011 daarom verminderen en het belastbaar inkomen w&w als volgt vaststellen:

Eiser stelt zich op het standpunt dat geen sprake is van een nieuw feit dat navordering rechtvaardigt. Het strafrechtelijk onderzoek is op 5 december 2011 gestart en ook zou de controlerend ambtenaar op 5 augustus 2013 bij een briefing met het OM zijn geweest. De inspecteur heeft volgens eiser niet aannemelijk gemaakt dat hij op het moment van het opleggen van de definitieve aanslagen IB/PVV voor de jaren 2011, 2012 en 2013 (nog) geen weet had van het (strafrechtelijk) onderzoek en het vermoeden over contante betalingen aan eiser.

De inspecteur stelt zich op het standpunt dat zijn informatie niet zo ver reikte dat hij wist om welke schippers het zou gaan en dat er op het moment van het vaststellen van de definitieve aanslagen ook nog geen concrete informatie over contante betalingen met betrekking tot het schip of eiser bekend was. De inspecteur verwijst in dat kader naar een uitspraak van de rechtbank Den Haag (Voetnoot 6) in een vergelijkbare zaak, waarin de controlerend ambtenaar is opgeroepen als getuige. Voor het geval de rechtbank tot de conclusie komt dat wel sprake is van een ambtelijk verzuim, stelt de inspecteur zich op het standpunt dat eiser te kwader trouw is.

De rechtbank overweegt als volgt. De definitieve aanslagen IB/PVV zijn voor de jaren 2011, 2012 en 2013 vastgesteld op respectievelijk 21 september 2012, 6 december 2013 en 30 april 2015. De rechtbank gaat uit van deze data als toetsmoment voor de vraag of er sprake is van een ambtelijk verzuim. De rechtbank ziet in het dossier dat er op 26 mei 2016 (Bijlage 1 verweerschrift) toestemming is gevraagd door de inspecteur aan het OM voor inzage en gebruik van het strafdossier ten behoeve van fiscale doeleinden. Deze toestemming is door het OM ook verleend. De (rechts)personen en schepen waarop het verzoek betrekking heeft, staan genoemd in de bijlage bij deze brief. Ook het schip wordt daarin genoemd. Verder staat vast dat het strafrechtelijk onderzoek is gestart in februari 2012. Dan is de vraag of, als de inspecteur (in ieder geval) op 26 mei 2016 specifiek (het schip van) eiser kon aanwijzen als zijnde (mogelijk) betrokken bij vermoedelijk strafbare feiten (zie 2.10) en/of in dat kader vermeend gedane contante betalingen (zie 2.11), hij daarvan op 21 september 2012, 6 december 2013 en 30 april 2015 ook al moet hebben geweten. Voor 2011 (toetsdatum 21 september 2012) wijst niets in het dossier erop dat de inspecteur (of de Belastingdienst) op dat moment op de hoogte was of op enige wijze had moeten zijn van het lopende strafonderzoek. Hierbij wijst de rechtbank erop dat kennis van andere instanties en onderdelen van de overheid of de ambtenarij, zoals de FIOD of het OM, als regel niet (zomaar) aan de inspecteur kan worden toegerekend. (Voetnoot 7) Voor 2011 ziet de rechtbank dus sowieso geen aanleiding voor het bestaan van een ambtelijk verzuim.

Voor wat betreft het jaar 2012 (toetsdatum 6 december 2013) heeft de controlerend ambtenaar met betrekking tot zijn aanwezigheid bij de briefing van 5 augustus 2013 met het OM verklaard dat hij op dat moment niet wist welke schippers het betrof. De rechtbank heeft geen aanleiding om hieraan te twijfelen en acht het verder onwaarschijnlijk dat de Belastingdienst binnen vier maanden na die briefing al zoveel van het strafonderzoek wist, dat ook bekend was dat het schip (mogelijk) betrokken was. De datum waarop toestemming is verleend door het OM (26 mei 2016) wijst in tegengestelde richting. Ook voor 2012 ziet de rechtbank dus geen aanleiding voor het bestaan van een ambtelijk verzuim, waarbij de rechtbank er opnieuw op wijst dat kennis van andere instanties en onderdelen van de overheid of de ambtenarij, zoals de FIOD of het OM, als regel niet (zomaar) aan de inspecteur kan worden toegerekend. (Voetnoot 8)

Voor wat betreft het jaar 2013 (toetsdatum 30 april 2015) geldt het volgende. Het staat vast dat de inspecteur al enige tijd vóór 26 mei 2016 op de hoogte was van betrokkenheid van het schip bij het strafrechtelijk onderzoek. Dat maakt de rechtbank op uit het feit dat aan de officier van justitie specifiek gevraagd is naar informatie over (onder meer) het schip. De inspecteur heeft gesteld dat het verzoek om toestemming tot inzage en gebruik van het strafdossier vrijwel direct is gedaan na een seintje vanuit het OM, maar heeft verder niets verklaard over het moment van dat seintje of de omstandigheden waaronder dat seintje is gegeven, noch over de vraag aan wie dat seintje dan zou zijn gericht. De rechtbank weet dus niet op welk moment de inspecteur voldoende informatie in handen had om te vermoeden dat (ook) met het schip mogelijk zwarte omzet zou zijn behaald. Met zijn stelling dat sprake is van een ambtelijk verzuim zegt eiser (voor wat betreft dit jaar, 2013) in wezen dat ten minste een jaar voor het doen van het verzoek van 26 mei 2016 de specifieke informatie met betrekking tot het schip al bekend was (of had moeten zijn) bij de inspecteur. De bewijslast hiervan rust op eiser en anders dan het verwijzen naar het bijwonen van een briefing bij het OM heeft eiser niets concreets aangevoerd. De rechtbank heeft geen aanleiding om te denken dat op het moment van de briefing al met de Belastingdienst is gedeeld om welke schepen het zou gaan (zie 7.4). Voor het overige zijn in het dossier ook geen aanwijzingen aangetroffen dat de inspecteur (of de Belastingdienst) al vóór 30 april 2015 een link heeft kunnen leggen tussen het schip van eiser en het strafrechtelijk onderzoek. Daarbij wijst de rechtbank er nogmaals op dat kennis van andere instanties en onderdelen van de overheid of de ambtenarij, zoals de FIOD of het OM, als regel niet (zomaar) aan de inspecteur kan worden toegerekend. (Voetnoot 9) Daarom ziet de rechtbank geen aanleiding voor het bestaan van een ambtelijk verzuim.

Nu de rechtbank voor alle jaren concludeert dat geen sprake is van een ambtelijk verzuim komt de rechtbank aan de beoordeling van de vraag of sprake is van kwade niet toe.

Eiser stelt zich op het standpunt dat de vergrijpboetes ten onrechte zijn opgelegd. Volgens eiser is er op zijn minst twijfel over de (hoogte van de) contante betalingen en heeft de inspecteur dus niet aan zijn bewijslast voldaan. Eiser doet in dit kader daarnaast een beroep op het gelijkheidsbeginsel, omdat in andere vergelijkbare zaken, de vergrijpboetes door rechtbank Den Haag zijn vernietigd en de inspecteur zijn hoger beroep in die zaken vervolgens heeft ingetrokken.

De inspecteur stelt zich op het standpunt dat de vergrijpboetes terecht en niet tot te hoge bedragen zijn opgelegd. Volgens de inspecteur is buiten redelijke twijfel dat het beboetbare feit is begaan. De inspecteur stelt dat er sprake is van ‘ingeblikt’ opzet: de opzet ligt gelet op de uiterlijke verschijningsvorm als het ware besloten in de gedragingen van eiser.

De rechtbank overweegt als volgt. De inspecteur heeft de last om buiten redelijke twijfel te bewijzen dat het beboetbare feit (in al zijn bestanddelen) is begaan. (Voetnoot 10) Dat is een andere maatstaf van bewijs dan aannemelijk maken, zoals voor de correcties zelf geldt. In de kennisgeving van de navorderingsaanslagen van 3 november 2017 heeft de inspecteur de (reeds aangekondigde) vergrijpboetes nader onderbouwd en uiteengezet waarom de inspecteur van oordeel is dat de feitelijke gedraging (als onderdeel van het beboetbare feit) is begaan. De inspecteur wijst in die onderbouwing alleen op de administratie van [X] en de daarin aangetroffen inkoopfacturen en de substantiële omvang van de contante betalingen die daarmee samenhangen. De rechtbank vindt dat de inspecteur met de enkele verwijzing naar de administratie van [X] , zonder verdere omstandigheden aan te voeren, niet buiten redelijke twijfel heeft bewezen dat eiser de feitelijke gedraging die de inspecteur hem verwijt (te weten het in ontvangst nemen van contanten van [X] ter zake van afgegeven slops zonder deze te verantwoorden), daadwerkelijk heeft verricht. Ook als dat het meest waarschijnlijke scenario is, is dat – anders dan in de sfeer van de heffing – niet voldoende. Er zijn in dit geval ook nog andere scenario’s denkbaar (en niet volstrekt exotisch of uiterst onwaarschijnlijk), bijvoorbeeld het scenario dat [X] de facturen ter zake van de kasbetalingen heeft vervalst, zoals eiser ook heeft aangevoerd. Het dossier bevat geen concrete bewijsmiddelen die met dat scenario in strijd zijn. Daarom kan de rechtbank dat scenario niet uitsluiten en dus is er sprake van redelijke twijfel over het scenario dat de inspecteur heeft verdedigd. In geval van twijfel moet vanwege de onschuldpresumptie aan eiser het voordeel van die twijfel worden gegund. (Voetnoot 11)

De rechtbank merkt nog op dat het hier niet gaat om de schuldgradatie, maar om het begaan van het ‘blote’ beboetbare feit als zodanig. Aan de stelling van de inspecteur over ‘ingeblikt’ opzet komt de rechtbank dus niet toe, want die stelling ziet op de schuldgradatie.

De conclusie van de rechtbank is dat de inspecteur niet aan zijn bewijslast heeft voldaan door niet buiten redelijke twijfel te bewijzen dat eiser door [X] (ook) contant betaald is voor (olie uit) zijn slops en dat de vergrijpboetes daarom moeten worden vernietigd. Het beroep op het gelijkheidsbeginsel kan dus onbesproken blijven.

Eiser heeft een verzoek gedaan om toekenning van immateriële schadevergoeding vanwege de overschrijding van de redelijke termijn van berechting. Op de zitting is tussen partijen afgestemd dat deze immateriële schadevergoeding € 4.000 moet bedragen, waarvan € 2.000 voor rekening van de inspecteur en € 2.000 voor rekening van de minister komt. De rechtbank zal dienovereenkomstig beslissen.

De rechtbank constateert dat alle vernietigde boetes meer dan € 1.000 bedroegen. Eiser heeft bovendien een verzoek gedaan om toekenning van een immateriële schadevergoeding. De rechtbank zal de door de Hoge Raad gegeven rechtsregels interpreteren en toepassen in overeenstemming met de ‘normale’ regels voor het bepalen van een vergoeding voor immateriële schade wegens overschrijding van de redelijke termijn van berechting. (Voetnoot 13) De rechtbank ziet dan voor wat betreft de boetes samenhang met de navorderingsaanslagen: de zaken hebben in hoofdzaak betrekking op hetzelfde onderwerp en zijn gezamenlijk behandeld. Er is echter wel een verschil qua aanvangsmoment, want voor de boetes geldt niet de datum van ontvangst van het bezwaar, maar het aanvangsmoment van de ‘criminal charge’. In dit geval is dat 14 september 2017, het moment waarop de boetes voor het eerst zijn aangekondigd (zie 2.16). Dat betekent dat de totale redelijke termijn, kijkend naar dit eerdere aanvangsmoment, met nog een extra tranche is overschreden en de rechtbank zal daarom, in aanvulling op de door partijen gemaakte afspraak over de immateriële schadevergoeding, € 500 extra toekennen. Dit komt voor rekening van de minister.

Omdat het bedrag van de immateriële schadevergoeding minder dan € 5.000 beloopt, behoeft de minister niet in de gelegenheid te worden gesteld hierop schriftelijk of mondeling verweer te voeren. (Voetnoot 14)