Parket bij de Hoge Raad, strafrecht overig

1.1

De verdachte is bij arrest van 12 april 2022 door het gerechtshof Amsterdam (ECLI:NL:GHAMS:2022:1133) in zaak A veroordeeld wegens “eenvoudige belediging, terwijl de belediging wordt aangedaan aan een ambtenaar gedurende of ter zake van de rechtmatige uitoefening van zijn bediening, meermalen gepleegd” (art. 266 lid 1 jo. 267 lid 1 onder 2º Sr). Daarnaast heeft het hof in zaak B de verdachte veroordeeld wegens kort gezegd de eendaadse samenloop van smaadschrift en belediging van een ambtenaar in de rechtmatige uitoefening van zijn bediening (art. 261 lid 2 en 266 lid 1 jo 267 lid 1 onder 2º Sr). (Voetnoot 1) Het hof heeft de verdachte veroordeeld tot betaling van een geldboete van € 650,-, waarvan € 500,- voorwaardelijk. Aan het voorwaardelijk strafdeel heeft het hof een proeftijd van twee jaar verbonden.

1.2

Er bestaat samenhang met de zaken 22/03695 en 22/03854. In deze zaken zal ik vandaag ook concluderen. Zaak 22/03695 en 22/03854 betreffen cassatieberoepen ingesteld tegen twee op 4 oktober 2022 gewezen arresten van het gerechtshof Amsterdam ECLI:NL:GHAMS:2022:2844 en ECLI:NL:GHAMS:2022:1133. In alle drie de zaken gaat het om dezelfde verdachte. In de onderhavige zaak heeft W.H. Jebbink, advocaat te Amsterdam, drie middelen van cassatie voorgesteld.

2.1

Het gaat in zaak A - en dat is de enige zaak waar de cassatiemiddelen betrekking op hebben - kort gezegd om het volgende. Bewezen verklaard is dat de verdachte op 8 september 2020 “A.C.A.B.” heeft gezegd tegen [verbalisant 1] en [verbalisant 2], die beiden op dat moment werkzaam waren als hoofdagent en de verdachte kort daarvoor hadden aangehouden. Een en ander vond plaats op de Dam in Amsterdam, alwaar de verdachte verbleef ter gelegenheid van zijn “eenmansprotest” - welke demonstratie op dat moment was verboden.

3.1

Het eerste en het tweede middel hebben betrekking op de bewijsvoering van het onderdeel “in de rechtmatige uitoefening van hun bediening”. Het eerste middel doet dit via de band van de rechtmatigheid van de aanhouding, die met een aantal deelklachten wordt betwist, het tweede middel via de band van de gestelde onrechtmatigheid van het gebruik van transportboeien. Het derde middel is gericht tegen het oordeel van het hof dat de uiting “A.C.A.B.” niet wordt beschermd door de vrijheid van expressie als bedoeld in art. 10 EVRM.

3.2

Nu het derde middel is gericht tegen de bewezenverklaring (Voetnoot 2) van de kern van de aan de verdachte verweten gedraging (de eenvoudige belediging als bedoeld in art. 266 lid 1 als zodanig), terwijl het eerste en het tweede middel betrekking hebben op de bijkomende en strafverzwarende omstandigheid dat de belediging “is aangedaan” aan een ambtenaar in functie (art. 267 lid 1 onder 2º Sr), bespreek ik hieronder eerst het derde en daarna de eerste twee middelen. Voor ik dat doe en voor ik nader inga op de verschillende deelklachten in de afzonderlijke middelen citeer ik eerst de relevante onderdelen uit het arrest.

4.3

Onder het kopje “Strafbaarheid van het bewezenverklaarde” heeft het hof nog het volgende opgenomen:

4.4

Het hof heeft in een aanvulling op het bestreden arrest de volgende bewijsmiddelen opgenomen:

5.1

5.2

Ik begin mijn bespreking met de meest algemene en door mij als eerste deelklacht aangeduide klacht. Deze klacht komt erop neer dat onder verwijzing naar de in de schriftuur op p. 17-20 geciteerde onderdelen van de pleitnota van de raadsman van de verdachte in hoger beroep (randnummers 12-21, p. 3-6 van de pletnota) (Voetnoot 4) wordt betoogd dat het hof op onjuiste gronden is voorbijgegaan aan het ter zitting gevoerde verweer dat strafbaarstelling van de uitlating “A.C.A.B.” niet te verenigen valt met de vrijheid van expressie zoals die wordt beschermd door art. 10 EVRM.

5.3

Voor de beoordeling van deze deelklacht is het volgende relevant. De vraag of een strafrechtelijke veroordeling voor het doen van de uitlating “A.C.A.B.”, hetgeen op zich een inbreuk is op het recht van vrijheid van meningsuiting, te verzoenen valt met art. 10 EVRM is eerder aan de orde geweest in een zaak waarin de Hoge Raad uitspraak deed op 11 juni 2019 (ECLI:NL:HR:2019:899). Toenmalig AG Bleichrodt kwam na een bespreking van de Straatsburgse jurisprudentie - waarin de bewuste afkorting als zodanig niet ter sprake is gekomen - tot de conclusie dat het niet met deze rechtspraak in strijd “lijkt” om voor het doen van deze uitlating te veroordelen. (Voetnoot 5) De Hoge Raad deed het middel af onder toepassing van art. 81 lid 1 RO.

5.4

De steller van het middel gaat in de schriftuur niet in op het hiervoor genoemde arrest, noch op de daaraan voorafgaande conclusie, terwijl hij evenmin verwijst naar nadien gewezen arresten van het EHRM. Ook in (de in de schriftuur geciteerde overwegingen uit) de pleitnota kom ik dergelijke referenties niet tegen. (Voetnoot 6) Zelf heb ik in de nadien ontwikkelde jurisprudentie van het EHRM ook geen relevante nieuwe zaken kunnen ontwaren. Tevens stel ik vast dat aan de verdachte een geringe en niet-vrijheidsbenemende straf is opgelegd. Voor zover het middel berust op de stelling dat een veroordeling voor de uitlating “A.C.A.B.” in het algemeen als onverenigbaar met art. 10 EVRM, met name als niet proportioneel, moet worden beschouwd, althans dat het hof het daartoe strekkende verweer in de onderhavige zaak op onjuiste gronden zou hebben verworpen, moet het gelet op het voorgaande falen.

5.5

Voor de tweede deelklacht geldt het volgende. Het hof heeft aan zijn oordeel dat de uitlating niet is gedaan in het kader van een publiek debat ten grondslag gelegd dat de uitlating is ”gedaan ten overstaan van twee politieambtenaren in de beslotenheid van een politievoertuig zonder dat daarbij nadere toehoorders aanwezig waren”. Volgens de steller van het middel impliceert dit dat het hof meent dat de uiting “gedaan moet zijn in een daadwerkelijk gevoerde wederkerige discussie, waarbij (…) toehoorders aanwezig zijn”. Die opvatting zou volgens de steller van het middel onjuist zijn, althans op gespannen voet staan met het uitgangspunt dat een uitlating een bijdragen moet kunnen leveren aan een publiek debat (randnummer 6, p. 25 van de schriftuur).

5.6

De steller van het middel neemt met juistheid tot uitgangspunt dat bij de vraag of een uitlating onder de bescherming van art. 10 EVRM kan vallen, van belang is of die uitlating een bijdrage kan leveren aan het publiek debat - en dus niet of die uitlating die bijdrage daadwerkelijk levert c.q. heeft geleverd. (Voetnoot 7) Voor het overige kan ik de steller van het middel niet volgen. Ik wijs om te beginnen op het verschil in betekenis tussen de woorden ‘debat’ en ‘discussie’, welk onderscheid de steller van het middel mij lijkt te miskennen. Anders dan het begrip ‘discussie’, impliceert het begrip ‘debat’ namelijk een woorden- of ideeënstrijd die niet primair is gericht op het overtuigen van degene tot wie de woorden zijn gericht, maar op het overtuigen van een publiek aan toehoorders, dat aldus in de gelegenheid wordt gesteld zijn eigen gedachten en overtuigingen te scherpen. (Voetnoot 8) In dat licht moet ook het uitgangspunt begrepen worden dat een uitlating aan het publiek debat een bijdrage kan leveren: het moet ten minste redelijkerwijs voorstelbaar zijn dat derden kennisnemen van die woorden- of ideeënstrijd.

5.7

In het verlengde hiervan ligt de eis dat om aan te nemen dat een uitlating is gedaan in de context van het publieke debat, niet de louter subjectieve intentie van de verdachte beslissend is, maar dat die context ook voor derden kenbaar moet zijn. (Voetnoot 9) Verder is voor de vraag of sprake is van een uitlating in de context van een publiek debat van belang of sprake is van een “open discussion of matters of public concern” (waarbij ik opmerk dat het Engelse ‘discussion’ niet zonder meer gelijkstaat aan het Nederlandse ‘discussie’). (Voetnoot 10) Gelet hierop acht ik het oordeel van het hof dat in de beschreven omstandigheden geen sprake was van een bijdrage aan het publieke debat niet getuigen van een onjuiste rechtsopvatting en evenmin onbegrijpelijk. De door het hof vastgestelde omstandigheden houden in dat de door de verdachte gestelde context niet ook voor anderen kenbaar was. Verder lees ik in de overwegingen van het hof niet de rechtsopvatting dat van een bijdrage aan het publieke debat alleen sprake kan zijn bij een daadwerkelijk gevoerde discussie in het bijzijn van toehoorders. Het hof heeft slechts de omstandigheden beschreven die het in deze zaak relevant acht. Gelet hierop moet ook de tweede deelklacht falen.

5.8

Nog kort iets over de derde deelklacht. Deze klacht is in wezen gericht tegen het oordeel van het hof dat de uitlating van de verdachte persoonlijk beledigend was voor de in de bewezenverklaring genoemde agenten. De steller van het middel meent dat uit de bewoordingen volgt dat niet slechts zij, maar de gehele politieorganisatie (of een onderdeel daarbinnen) de adressaat van de uitlating van de verdachte zou zijn. Deze klacht lijkt in de kern ingegeven door de gedachte dat als het zo zou zijn geweest dat niet individuele agenten, maar een institutie het doelwit zou zijn geweest van de uitlating van de verdachte, de bescherming van art. 10 EVRM snel(ler) in beeld komt (vgl. hiervoor, voetnoot 6).

5.9

Het oordeel van het hof dat de uitlating wel gericht was tegen individuele agenten betreft een feitelijk oordeel. Onbegrijpelijk is dit oordeel niet, gelet op de vaststellingen die het hof heeft gedaan over de omstandigheden waaronder de verdachte zijn uitspraak deed (tweede alinea onder het kopje “Het doen van de uitlating A.C.A.B. en de beledigende aard daarvan”, weergegeven onder 4.2). Dit betekent dat ook de derde deelklacht moet falen.

5.10

Het middel faalt in al zijn onderdelen.

6.1

6.2

6.3

6.4

Het in de tenlastelegging en bewezenverklaring opgenomen onderdeel “in de rechtmatigheid van hun bediening” is ontleend aan art. 267 lid 1 onder 2º Sr. De woorden zullen dan ook zijn gebruikt in de betekenis die het heeft in die bepaling. Het begrip komt als bestanddeel tevens voor in de artikelen 180 Sr (wederspannigheid) en 185 Sr (belemmeren ambtshandeling). Daarnaast is het in art. 304 lid 1 onder 3º Sr - net als in art. 267 lid 1 onder 2º Sr - opgenomen bij wijze van strafverzwarende omstandigheid. (Voetnoot 11)

6.5

In relatie tot art. 180 Sr heeft de Hoge Raad over dit bestanddeel in een arrest uit 2014 overwogen:

6.6

In een arrest uit 2019 heeft de Hoge Raad - onder verwijzing naar het hierboven geciteerde arrest - nog overwogen dat

6.7

Ik wijs ook nog op een arrest uit 2021, waarin de vraag aan de orde was of voldaan is aan het bestanddeel “rechtmatige uitoefening van zijn bediening” indien een opsporingsambtenaar op verzoek van collega’s assisteert bij een aanhouding buiten heterdaad, indien later zou blijken dat dit verzoek is gedaan zonder dat aan de voor aanhouding buiten heterdaad geldende voorwaarden is voldaan. De Hoge Raad overwoog in een overweging ten overvloede dat opmerking verdient:

6.8

Bij het beoordelen van de vraag of een ambtenaar werkzaam is in de rechtmatige uitoefening van zijn bediening, kan de vraag aan de orde komen of de inzet van transportboeien rechtmatig was, in de zin dat op juiste wijze toepassing is gegeven aan art. 22 van de Ambtsinstructie voor de politie, de Koninklijke marechaussee en de buitengewoon opsporingsambtenaar. Voor de vraag hoe dan moet worden geoordeeld, is opnieuw het hiervoor genoemde arrest uit 2014 richtinggevend. De Hoge Raad ging in dat arrest in op dat artikel en de daarbij behorende Nota van toelichting en oordeelde als volgt:

6.9

Het oordeel van het hof, dat erop neerkwam dat een verbalisant “de beslissing om de verdachte ten behoeve van het vervoer te boeien in de gegeven omstandigheden in redelijkheid [had] kunnen nemen” (Voetnoot 15), liet de Hoge Raad in stand.

6.10

Uit het voorgaande volgt als algemeen uitgangspunt dat aan de (politie)ambtenaar die een dwangmiddel toepast op een burger een zekere beoordelingsruimte wordt gegund, gebaseerd op de feiten en omstandigheden die op dat moment bekend zijn (Voetnoot 16), en dat niet steeds wanneer achteraf blijkt dat een verdenking ongegrond was of de inzet van een dwangmiddel in enige mate disproportioneel, de rechtmatigheid aan het handelen komt te ontvallen in die zin dat geen sprake meer is van een rechtmatige bediening als in de hiervoor genoemde bepalingen bedoeld. (Voetnoot 17) De ondergrens is daarbij wel dat indien op het moment van de inzet van een dwangmiddel geen redelijk vermoeden van schuld bestaat in de zin van art. 27 Sv, de “rechtmatigheid” als bedoeld in het bestanddeel “rechtmatigheid van zijn bediening” niet zal kunnen worden bewezen. (Voetnoot 18)

6.11

De verdachte in deze zaak is aangehouden op grond van overtreding van art. 2.2 APV. Dit artikel luidt en luidde ten tijde van het bewezenverklaarde voor zover van belang als volgt:

6.12

Het volgt uit art. 7 lid 3 Grondwet - en is vaste jurisprudentie - dat op het in dit Grondwetsartikel genoemde recht alleen bij wet in formele zin beperkingen mogen worden aangebracht. Ten aanzien van bij APV aangebrachte beperkingen heeft de Hoge Raad in een arrest uit 2021 bepaald dat:

6.13

Uit het hiervoor geschetste juridisch kader volgt dat de middelen niet kunnen slagen. Ik licht dat toe en bespreek daarbij eerst de hiervoor opgesomde en door mij genummerde deelklachten van het eerste middel.

6.14

Voor de eerste deelklacht geldt dat deze mij lijkt te berusten op een onjuiste lezing van het arrest. Ik lees in de overwegingen van het hof niet dat het de “demonstratie” van de verdachte heeft aangemerkt als een manifestatie in de zin van de Wom. Het hof spreekt daarentegen over “protesteren” en een “protestactie”. Het hof heeft wel geoordeeld dat aan de verdachte beperkingen zijn opgelegd bij het uiten van zijn mening en dat in zoverre getoetst moet worden aan art. 10 EVRM, maar daarmee is niet gezegd dat het hof zijn “eenmansprotest” als een manifestatie in vorenbedoelde zin beschouwt. Waar het hof spreekt over “een dergelijke demonstratie” brengt het tot uitdrukking dat van de protestacties van de verdachte (ongeacht de juridische kwalificatie) een dreiging uitgaat.

6.15

Met het voorgaande is ook gezegd dat de vijfde deelklacht niet kan slagen. Juist omdat het hof het handelen van de verdachte niet als een manifestatie in de zin van we Wom heeft aangemerkt, mist art. 2.2 lid 4 van de APV toepassing en kan dus niet gezegd worden dat lid 3 van deze bepaling buiten de orde viel.

6.16

Dit brengt me bij de derde deelklacht. Deze stuit af op het hiervoor onder 6.12 aangehaalde arrest. Uit de vaststellingen van het hof volgt immers dat aan de verdachte voorschriften zijn gesteld met betrekking tot de plaats waar hij zijn mening mocht openbaren. Dit is als zodanig niet in strijd met het delegatieverbod dat voortvloeit uit lid 3 van art. 7 Grondwet.

6.17

Met betrekking tot de tweede deelklacht merk ik om te beginnen op dat de verdenking betrekking had op het zich niet op grond van het gegeven bevel verwijderen en niet op het feitelijk verblijf c.q. demonstreren op de Dam als zodanig. Voor het overige - en voor zover ook geklaagd wordt dat het bevel niet aan de verdachte gegeven had mogen worden - geldt dat het hof heeft vastgesteld dat demonstraties zoals die van de verdachte als “risicovol” waren aangemerkt omdat zij “regelmatig aanleiding gaven tot overlast, confrontaties en geweld”. Die vaststelling wordt door de steller van het middel - expliciet - niet bestreden. (Voetnoot 20) Het hierop gebaseerde oordeel dat het handelen van de verdachte aanleiding kon geven tot toeloop van publiek en/of ongeregeldheden, acht ik niet onbegrijpelijk.

6.18

Voor de vierde deelklacht, ten slotte, geldt het volgende. Gelet op de vaststellingen van het hof - die onder meer inhouden dat [verbalisant 1] en [verbalisant 2] zelf de verdachte op de toezichtscamera’s hebben waargenomen - meen ik dat betrokken politieambtenaren zelf hebben kunnen oordelen over de rechtmatigheid van de aanhouding en in zoverre niet slechts zijn afgegaan op een opdracht van hun meerdere.

6.19

In aanvulling daarop merk ik onder verwijzing naar het onder 6.7 genoemde arrest op dat het zo is dat ook indien [verbalisant 1] en [verbalisant 2] tot aanhouding zouden zijn overgegaan op verzoek van een collega, niet zijnde een meerdere, de rechtmatigheid van hun bediening in beginsel niet wordt aangetast door eventuele gebreken in het handelen van de verzoekende collega.

6.20

6.21

Bij de beoordeling van dit middel kan worden vooropgesteld dat ook bij de beslissing om een verdachte te boeien politieambtenaren een zekere beoordelingsruimte hebben en dat - ook indien het aanwenden van transportboeien achteraf als disproportioneel zou worden aangemerkt - dit nog niet zonder meer leidt tot het oordeel dat de betrokken politieambtenaren bijgevolg niet meer werkzaam waren in de rechtmatige uitoefening van hun bediening. Getoetst moet slechts worden of de betrokken politieambtenaren de beslissing om de verdachte ten behoeve van het vervoer te boeien in de gegeven omstandigheden in redelijkheid hebben kunnen nemen (zie hiervoor onder 6.10). Het hof aldus de juiste maatstaf toegepast.

6.22

De wijze waarop het hof toepassing heeft gegeven aan deze maatstaf acht ik bovendien niet onbegrijpelijk. Het hof heeft - vgl. de eerste deelklacht - in de derde alinea onder het kopje “rechtmatige uitoefening van de bediening”, gewezen op “voornoemde feiten en omstandigheden”. Deze houden onder meer in dat de verdachte “toen hij werd aangehouden” begon te schreeuwen en “in een andere richting [bewoog en bleef bewegen] dan die waarin [verbalisant 1] en [verbalisant 2] hem probeerden te geleiden” (onder het kopje “feiten” en bewijsmiddel 1), terwijl hij bij het aanleggen van de transportboeien direct door zijn knieën zakte en theatraal op de grond ging liggen (onder het kopje “feiten” en bewijsmiddel 3). Aldus heeft het hof voldoende duidelijk gemaakt welke vaststellingen het aan zijn oordeel ten grondslag heeft gelegd. Deze vaststellingen kunnen het kennelijke oordeel dat was voldaan aan de in art. 22 van de Ambtsinstructie genoemde gronden voor de inzet van transportboeien (kortweg: vluchtgevaar of de veiligheid) ook dragen.

6.23

Voor zover in het kader van de tweede deelklacht wordt betoogd dat het de betrokken ambtenaren niet vrijstond om eerdere ervaringen met de verdachte te betrekken bij de beslissing transportboeien te gebruiken c.q. dat het oordeel van het hof op dat punt niet begrijpelijk zou zijn, geldt dat de overwegingen van het hof dienaangaande (tweede alinea, laatste volzin onder het kopje “rechtmatige uitoefening van de bediening”) rechtstreeks ontleend is aan de Nota van toelichting waaruit ook de Hoge Raad in zijn arrest van 7 oktober 2014 heeft geciteerd (zie hiervoor onder 6.8). De tweede deelklacht kan dan ook geen doel treffen.

6.24

Met betrekking tot de derde, vierde en vijfde deelklacht merk ik op dat uit de vaststellingen van het hof niet volgt dat de transportboeien zijn gebruikt slechts omdat de verdachte vlaggenstokken bij zich droeg en/of eerdere demonstraties gepaard gingen met agressie en geweld. De hiervoor genoemde feiten en omstandigheden dragen het oordeel dat de inzet van transportboeien rechtmatig is ook zelfstandig.

6.25

Ook het tweede middel faalt.

7.1

Alle middelen falen.

7.2

Ambtshalve merk ik op dat het cassatieberoep is ingesteld op 12 april 2022. Dat betekent dat de Hoge Raad uitspraak doet nadat meer dan twee jaren zijn verstreken na het instellen hiervan. Daarmee is de redelijke termijn als bedoeld in artikel 6 lid 1 EVRM geschonden. Gelet op de hoogte van (het onvoorwaardelijk gedeelte van) de geldboete, kan worden volstaan met de constatering van dit verzuim. (Voetnoot 21)

7.3

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.